Bước sang thập niên thứ 3 của thế kỷ XXI, quan hệ quốc tế đang chuyển sang một giai đoạn mới với đặc điểm nổi bật là các nước lớn, các trung tâm quyền lực tiếp tục xu thế vừa hợp tác vừa cạnh tranh, giành giật ảnh hưởng, trong đó cạnh tranh có phần nổi trội hơn. Quan hệ giữa 3 cường quốc hàng đầu thế giới, Mỹ - Trung - Nga cũng nằm trong xu thế này, vừa mang tính hợp tác, vừa cạnh tranh, kiềm chế lẫn nhau, vì lợi ích, mục tiêu chiến lược của mỗi nước. Cạnh tranh, giữa ba cường quốc đã và đang tác động đa chiều, chi phối cục diện thế giới, cũng như tác động đến sự phát triển và an ninh của Việt Nam.
Bước sang thập niên thứ 3 của thế kỷ XXI, quan hệ quốc tế đang chuyển sang một giai đoạn mới với đặc điểm nổi bật là các nước lớn, các trung tâm quyền lực tiếp tục xu thế vừa hợp tác vừa cạnh tranh, giành giật ảnh hưởng, trong đó cạnh tranh có phần nổi trội hơn. Quan hệ giữa 3 cường quốc hàng đầu thế giới, Mỹ - Trung - Nga cũng nằm trong xu thế này, vừa mang tính hợp tác, vừa cạnh tranh, kiềm chế lẫn nhau, vì lợi ích, mục tiêu chiến lược của mỗi nước. Cạnh tranh, giữa ba cường quốc đã và đang tác động đa chiều, chi phối cục diện thế giới, cũng như tác động đến sự phát triển và an ninh của Việt Nam.
1. Thực trạng cạnh tranh chiến lược
giữa Mỹ - Trung - Nga
Cạnh
tranh chiến lược giữa các nước lớn được hiểu là sự ganh đua, đấu tranh của một
nước hoặc liên minh các nước với đối thủ của mình về phương châm, phương cách,
chính sách và mưu lược được hoạch định trong một khoảng thời gian nhất định, nhằm
thực hiện các mục tiêu đã đề ra để giành phần hơn, phần thắng về vị thế, quyền
lực, sự ảnh hưởng hay lợi ích trên toàn phương diện.
Quan
hệ giữa Mỹ - Trung - Nga vừa mang tính hợp tác, vừa cạnh tranh, kiềm chế lẫn
nhau, vì lợi ích, mục tiêu chiến lược của mỗi quốc gia, hiện nay mặt cạnh tranh
có phần nổi trội. Trong đó, cặp cạnh tranh giữa Mỹ - Trung Quốc mang tính quyết
liệt về kinh tế và địa - chính trị; Mỹ - Nga đang ở thế cạnh tranh về mặt quân
sự, tranh giành ảnh hưởng tại các “điểm nóng” trên thế giới; Trung Quốc và Nga
đang ngày càng xích lại gần đang ngày càng xích lại gần nhau hơn, nhằm thay đổi
trật tự thế giới do Mỹ lãnh đạo. Cả Mỹ, Trung Quốc và Nga đều có tham vọng vươn
lên để giành vai trò lãnh đạo toàn cầu ở những mức độ khác nhau. Mỹ muốn duy
trì vị trí số một thế giới, còn Trung Quốc là nhân tố thách thức mục tiêu của Mỹ,
trong khi Nga muốn trở lại quỹ đạo quyền lực toàn cầu. Chính tham vọng chiến lược
này, cộng với yếu tố sức mạnh về kinh tế, quân sự có sẵn cùng việc giới cầm quyền
của ba quốc gia rất đề cao chủ nghĩa dân tộc, khiến cục diện thế giới biến động
phức tạp, khó lường. Do đó, cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ - Trung - Nga hiện
nay chi phối và làm phức tạp hơn các mối quan hệ quốc tế. Làm tăng tính phụ thuộc
giữa các nước nhiều hơn, kéo theo những thay đổi hết sức phức tạp trong tập hợp
lực lượng, chi phối trực tiếp đến cục diện thế giới hiện nay.
Nổi
bật nhất hiện nay là cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung. Đây là cuộc tranh giành
ngôi vị bá chủ khu vực và thế giới giữa Trung Quốc (một sức mạnh đang trỗi dậy)
với Mỹ (một sức mạnh đã được thiết lập) dù được thể hiện công khai hay ngấm ngầm,
thì nó đang ngày càng trở nên rõ rệt và quyết liệt. Cuộc cạnh tranh này diễn ra
trên tất cả các lĩnh vực ở tầm toàn cầu, nhưng trước hết trong giai đoạn hiện
nay là tập trung ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Nguyên nhân sâu xa của những
cạnh tranh là sự chuyển biến của hệ thống quốc tế với một cấu trúc mới đang
hình thành từ chính sự khác biệt của thể chế chính trị ở hai nước này.
- Cạnh tranh chiến lược Mỹ –
Trung:
+
Với Mỹ: Tổng thống Joe Biden bước vào Nhà Trắng với khẩu hiệu “nước Mỹ trở lại”.
Ông đã có những bước đi đảo ngược chủ nghĩa biệt lập dưới thời người tiền nhiệm
Donald Trump, dần đưa nước Mỹ can dự sâu hơn, trở lại với hệ thống thế giới đa
phương. Tiếp nhận một nước Mỹ bị Covid-19 hoành hành nặng nề, một nền chính trị
chia rẽ, Tổng thống Joe Biden đã có những bước đi quyết đoán để củng cố, vực dậy
vị thế hàng đầu của Mỹ trên vũ đài quốc tế. Ngay sau khi lên nắm quyền, Tổng thống
Joe Biden đã nâng cấp chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, tiếp tục coi
khu vực này là ưu tiên số 1 của Mỹ. Tại khu vực, cạnh tranh với Trung Quốc vẫn
là điểm mấu chốt, nhưng nước Mỹ đã dần từ bỏ chính sách coi Trung Quốc là đối
thủ chiến lược để chuyển sang chính sách vừa hợp tác vừa cạnh tranh. Bộ trưởng
Ngoại giao Mỹ Antony Blinken cho biết: quan hệ giữa Mỹ với Trung Quốc sẽ: “Cạnh
tranh khi cần thiết, hợp tác khi có thể, đối đầu khi bắt buộc”. Nước Mỹ dưới thời
Tổng thống Joe Biden coi trọng cách tiếp cận đa phương và khai thác “sức mạnh
thông minh” để tập hợp lực lượng như: thể chế hóa Đối thoại an ninh bốn bên
(QUAD); Thỏa thuận an ninh ba bên Australia - Anh - Mỹ (AUKUS); sáng kiến “Định
hướng phát triển liên minh và đối tác” (GDAP); sáng kiến “Xây dựng lại một thế
giới tốt đẹp hơn - B3W”; “Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”
(IPEF) và một khuôn khổ an ninh ba bên mới giữa Mỹ - Nhật Bản Philippine
(JAPHUS) đang manh nha hình thành. Tất cả những động thái này đều là nỗ lực tập
hợp lực lượng của Mỹ nhằm gia tăng cạnh tranh, kiềm chế Trung Quốc.
Trong
vấn đề Đài Loan, Mỹ thực hiện chính sách “nước đôi”. Một mặt, duy trì cam kết
tôn trọng chính sách “một nước Trung Quốc, nhưng mặt khác lại khẳng định ủng hộ
Đài Loan. Với xung đột Nga - Ukraine, Mỹ không chỉ muốn Trung Quốc không được
giúp Nga hóa giải lệnh trừng phạt, mà còn muốn ngăn cản Nga và Trung Quốc xích
lại gần nhau. Mỹ gây sức ép với Trung Quốc, đòi hỏi nước này phải thể hiện vai
trò nước lớn trong quản trị toàn cầu. Tuy nhiên, những chính sách của Mỹ với
Trung Quốc đều không đem lại hiệu quả như mong muốn, không ngăn chặn được sự trỗi
dậy của Trung Quốc cũng như không ngăn cản được nước này xích lại gần Nga hơn.
+
Với Trung Quốc: Trung Quốc là cường quốc có tiềm năng, thực lực mạnh nhất trong
cạnh tranh với Mỹ. Sức mạnh tổng hợp quốc gia của Trung Quốc ngày càng gia
tăng, nước này đã trở thành “một cực” trong thế giới đa cực, khẳng định vị thế quan
trọng trong nhiều vấn đề quốc tế điển hình. Sáng kiến “Một vành đai, một con đường”
(OBOR) của Trung Quốc ra đời và triển khai mạnh mẽ thời gian qua đã đẩy cạnh
tranh chiến lược Trung - Mỹ lên một nấc thang mới. Không chỉ điều chỉnh thành
Sáng kiến “Vành đai, Con đường” (BRI), Trung Quốc còn củng cố Tổ chức Hợp tác
Thượng Hải (SCO), Nhóm BRICS, hợp tác Trung Quốc - ASEAN..; đồng thời, thiết lập
các diễn đàn đa phương quốc tế, như: Diễn đàn châu Á - Bác Ngao, Diễn đàn Hợp
tác quốc tế vaccine Covid-19, Hội nghị các chính đảng trên thế giới... để làm đối
trọng với Mỹ.
Đại
hội XX Đảng Cộng sản Trung Quốc thành công đánh dấu giai đoạn phát triển mới,
hướng đến việc hoàn thành mục tiêu “100 năm lần thứ hai”. Việc định hình và làm
rõ tư duy, đường hướng chính sách, nhất là mối quan hệ giữa an ninh và phát triển,
nhận định về thế giới, tự định vị bản thân, hay việc xác lập rõ hơn mối quan hệ
giữa tự chủ, nội lực và mối quan hệ, tương tác với bên ngoài - là những bước
chuyển quan trọng. Đại hội XX đã tiếp tục bổ sung những sáng kiến, tầm nhìn chiến
lược được đưa ra trước đó, như Chiến lược “vòng tuần hoàn kép”, Sáng kiến Phát
triển toàn cầu (GDI), Sáng kiến An ninh toàn cầu (GSI) và Cộng đồng chung vận mệnh
nhân loại. Những sáng kiến chiến lược này là cơ sở để Trung Quốc tiếp tục hiện
thực hóa “giấc mộng Trung Hoa” và theo đuổi tầm nhìn về một trật tự thế giới mới
khác với trật tự vốn được thống trị và theo quy chuẩn của phương Tây.
Hiện
nay, Mỹ và Trung Quốc đang triển khai các bước đi chiến lược theo các xu hướng
đối lập nhau tại khu vực. Mỹ chuyển trọng tâm từ lĩnh vực an ninh sang kinh tế,
từ Nhóm “Bộ Tứ kim cương” (QUAD), Hợp tác an ninh ba bên giữa Mỹ, Anh và
Australia (AUKUS) sang Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (IPEF),
trong khuôn khổ Chiến lược Ấn Độ Dương .
Thái
Bình Dương (IPS). Trong khi đó, Trung Quốc chuyển trọng tâm từ lĩnh vực kinh tế
sang an ninh, từ Sáng kiến “Vành đai, Con đường” (BRI), GDI sang GSI trên cấp độ
toàn cầu (GSI, GDI và cộng đồng chung vận mệnh). Đây vừa là nỗ lực của hai cường
quốc trong cung cấp “sản phẩm công” cho thế giới, vừa là công cụ phục vụ cạnh
tranh vị trí siêu cường. Cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa Tổng thống Mỹ Joe
Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tháng 11/2022 bên lề Hội nghị Thượng
đỉnh G20 tại Bali (Indonesia) cho thấy, hai nước đang tìm kiếm những giới hạn mới
nhằm kiểm soát cạnh tranh, với biên độ dao động cao hơn trước. Hai nước vừa cạnh
tranh vừa gia tăng khả năng tự chủ, nhưng không loại bỏ hợp tác, đồng thời thống
nhất cùng nhau quản trị cạnh tranh không để xảy ra xung đột, chiến tranh.
Tuy
nhiên, cả hai cường quốc đều được cho là đang ở trong “thế kẹt” của chủ nghĩa
dân tộc nước lớn, khiến việc hợp tác ngày càng khó khăn. Vì thế, cạnh tranh Mỹ
- Trung Quốc sẽ tiếp tục là xu hướng lâu dài, với tâm điểm là sự phân tách công
nghệ và “bàn cờ chiến lược tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
- Cạnh tranh Mỹ - Nga:
Cạnh
tranh Mỹ - Trung là giữa hai siêu cường hạt nhân, Mỹ và Nga đều coi nhau là trọng
tâm trong chính sách an ninh và đối ngoại của mình. Trên thực tế, giữa Mỹ và
Nga luôn tồn tại không ít bất đồng về quan điểm, phương pháp tiếp cận, giải quyết
nhiều lĩnh vực quốc tế quan trọng, dẫn đến quan hệ hai nước “nóng” “lạnh” thất
thường.
+
Mỹ luôn coi Nga là “mối đe dọa an ninh lớn”. Vì, Nga có vị thể cường quốc quân
sự hàng đầu thế giới và một nền ngoại giao thông minh (nhất là tại Trung Đông
và châu Phi), đây là những yếu tố chủ chốt giúp Nga duy trì vị trí cường quốc
hàng đầu thế giới. Tổng thống Joe Biden sau khi lên nắm quyền đã thực thi Chính
sách ngoại giao đa phương, tập hợp đồng minh để bao vây ngăn chặn Nga. Lợi dụng
việc Nga phát động “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở Ukraine, Mỹ đã tập hợp đồng
minh và dư luận quốc tế nhằm cô lập và trừng phạt Nga; ủng hộ chính trị cũng
như cung cấp vũ khí cho Ukraine, nhưng tránh tham chiến trực tiếp, nhằm làm suy
yếu, loại Nga khỏi hệ thống thế giới hiện hành. Mặc dù vậy cho đến nay, sau hơn
một năm xảy ra cuộc xung đột Nga Ukraine, trước hàng ngàn lệnh trừng phạt
nghiêm ngặt chưa từng có của Mỹ và phương Tây, nước Nga không những không bị loại
bỏ mà còn mạnh lên. Nga có đủ nguồn lực để hứng chịu các tổn thất và kéo dài cuộc
xung đột vũ trang với Ukraine, Khi bị phương Tây dồn ép, Nga vẫn thu được nhiều
tiền từ việc bán dầu cho cho Trung Quốc, Ấn Độ, thậm chí giành thêm ảnh hưởng ở
Nam Bán cầu, đặc biệt là ở châu Phi. Có thể khẳng định, chính sách của Mỹ với
Nga dưới thời ông Joe Biden đến nay vẫn chưa thành công. Cùng với Mỹ và Trung
Quốc, Nga vẫn là một trong ba cường quốc có sức chi phối, ảnh hưởng lớn nhất đến
quan hệ quốc tế, đặc biệt là trở thành “yếu tố cân bằng chiến lược” trong cạnh
tranh chiến lược nước lớn. Hơn nữa, chính sách cạnh tranh, đối đầu với Nga của
chính quyền của Tổng thống Joe Biden vô hình chung đẩy Nga và Trung Quốc xích lại
gần nhau, khiến Mỹ phải đối phó cùng lúc với cả Nga và Trung Quốc.
+
Về phía Nga, nước này bắt đầu có diện mạo mới vào cuối thập niên đầu của thế kỷ
XXI: hệ thống chính trị được củng cố; nền kinh tế được vực dậy; uy thế quân sự
phục hồi. Nước Nga đã phục hưng tiềm lực quân sự ở mức đủ răn đe các nguy cơ đối
với nền an ninh của Nga, bảo đảm ổn định chiến lược và toàn vẹn lãnh thổ của
Nga. Tuy nhiên, kể từ khi Nga thực hiện “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở
Ukraine, cùng với việc kinh tế và quan hệ đối ngoại gặp nhiều khó khăn do các lệnh
trừng phạt của Mỹ và phương Tây, buộc phải tìm phương cách mới để tập hợp lực
lượng và giảm thiểu khó khăn, thách thức. Nhà báo Olli Korf của tờ Daily
Express đưa ra nhận xét: “bất chấp việc Mỹ và các nước châu Âu sử dụng biện
pháp trừng phạt kinh tế và những tổ chức quốc tế như ICC để cô lập Liên bang
Nga, Moskva không chỉ củng cố mà còn mở rộng tầm ảnh hưởng toàn cầu của mình
trong năm qua”. Ông viết: “Nga đã đạt được tiến bộ ngoại giao đáng kể khi số lượng
các quốc gia không phản đối đường lối của họ giảm dần”. Điều này có nghĩa là
tính đến tháng 3/2023, khối liên minh do Mỹ đứng đầu và EU chống lại Nga chỉ
còn chiếm 36,2% dân số thế giới. Sổ quốc gia trung lập, tăng từ 32 lên 35, hiện
ở mức 30,7%. Ngày 31/3/2023, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã phê chuẩn “Khái
niệm Chính sách Đối ngoại mới”. Tài liệu này coi “chính sách chống Nga” của Mỹ
và các đồng minh là rủi ro lớn đối với an ninh của Nga, cũng như đối với hòa
bình quốc tế và sự phát triển của một tương lai “công bằng và cân bằng” cho
nhân loại. Tài liệu nêu rõ: “Nga không coi mình là kẻ thù của phương Tây, không
tự cô lập mình khỏi phương Tây và không có ý định thù địch với phương Tây”. Nga
hy vọng rằng, các quốc gia phương Tây sẽ nhận ra rằng, chính sách thù địch, đối
đầu và tham vọng bá quyền của họ không có tương lai và cuối cùng họ sẽ nối lại
“sự hợp tác thực chất” với Nga trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau.
+
Quan hệ Trung Quốc - Nga: trước sức ép cạnh tranh của Mỹ, Nga và Trung Quốc đã
xích lại gần nhau đưa quan hệ song phương đạt tới ngưỡng “không giới hạn”, sâu
sắc nhất từ trước tới nay. Cả Nga và Trung Quốc đều có chung những điểm tương đồng
cho sự hợp tác trong cục diện thế giới đang diễn biến phức tạp hiện nay. Nga và
Trung Quốc đều ủng hộ chủ nghĩa đa phương, kiên trì vai trò trung tâm của Liên
hợp quốc trong các vấn đề quốc tế. Hai nước Có lập trường đối lập với Mỹ trong
việc hình thành trật tự an ninh quốc tế. Nga và Trung Quốc chủ trương xây dựng
hệ thống an ninh chung, duy trì sự ổn định chiến lược quốc tế và phản đối việc
Mỹ theo đuổi tư tưởng đơn phương; Nga và Trung Quốc cũng có sự nhất trí chung về
xây dựng trật tự kinh tế thế giới, đó là nâng cao vai trò của các nền kinh tế mới
nổi, phản đối chính sách cấm vận, chống chủ nghĩa bảo hộ, duy trì thương mại tự
do và chống chiến tranh thương mại.
Chủ
tịch Tập Cận Bình trong chuyến công du đến Nga tháng 3/2023 đã tuyên bố quan hệ
với Nga là “sự chọn lựa chiến lược” của Trung Quốc. Với Tuyên bố chung (ngày
21/3/2023), hai nhà lãnh đạo Nga và Trung Quốc cùng khẳng định quan hệ hai nước
“quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa Nga và Trung Quốc đã đạt đến đỉnh
cao nhất của lịch sử và sẽ tiếp tục phát huy”. Sự hợp tác giữa Nga và Trung Quốc
đang mang lại sức hút lớn với một hình mẫu hợp tác mới. Cả Nga và Trung Quốc đều
muốn tăng cường sức mạnh tổng hợp giữa Sáng kiến Vành đai và Con đường và Liên
minh Kinh tế Á -
Âu, qua đó giúp
Á
hai nước đạt được các mục tiêu phát triển. Số lượng các quốc gia muốn tham gia
nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới (BRICS) và Tổ chức Hợp tác Thượng
Hải (SCO) mà Nga và Trung Quốc là nòng cốt, đã tăng lên khoảng 20 quốc gia.
Trong đó nổi bật như: Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ, Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc
Arab Thống nhất, Indonesia, Argentina, Mexico và một số quốc gia châu Phi.
Có
thể cần thêm nhiều thời gian để thẩm định thực chất quan hệ đối tác chiến lược
toàn diện giữa Nga và Trung Quốc theo những tuyên bố mà hai bên vừa đưa ra,
nhưng không nghi ngờ gì nữa mục tiêu hợp tác được hai nhà lãnh đạo đưa ra là dẫn
dắt, thúc đẩy quản trị toàn cầu mới, hướng tới một thế giới đa cực, dân chủ,
công bằng và hợp lý hơn.
2. Cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc -
Nga chi phối cục diện thế giới
-
Cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc - Nga luôn có tầm ảnh hưởng, chi phối đến cục diện
thế giới. Hiện nay, bộ ba cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc - Nga tạo thành “thế chân
kiềng”, nhưng là mô hình tam giác không đều, trong đó cạnh tranh chiến lược Mỹ
- Trung Quốc giữ vai trò chủ đạo, chi phối chính các mối quan hệ quốc tế; quan
hệ Nga và Trung Quốc đã tạo “thế 2 chống 1” trong bối cảnh tình hình mới. Bản
chất tam giác quan hệ Mỹ - Trung Quốc - Nga là vừa hợp tác, vừa cạnh tranh, lợi
dụng nhau, nhất là dựa vào mâu thuẫn của đối tác để kìm hãm sự phát triển và trục
lợi, đồng thời tận dụng các cơ hội, thời cơ để thực hiện các mục tiêu chiến lược
riêng mà mỗi nước theo đuổi vì lợi ích quốc gia - dân tộc mình. Mỹ sẽ không từ
bỏ tham vọng làm bá chủ thế giới (số 1 thế giới) của mình với sự lắp đặt lại
chính sách và trật tự thế giới mới. Trung Quốc cũng sẽ thúc đẩy nhanh hơn việc
thực hiện “giấc mộng Trung Hoa” với những toan tính mới; Nga cũng sẽ thể hiện
rõ hơn tinh thần bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc và vị thế, vai trò trong giải
quyết các vấn đề quốc tế với những phương thức của mình trong bối cảnh lịch sử
mới. Mối quan hệ tay đôi nào đó dù có thể “nồng ấm hơn” hay trở nên “giá lạnh
hơn”, nhưng về thực chất vẫn không thay đổi, không thể vượt ra ngoài khuôn khổ
vốn có. Suy cho cùng, trong những năm tới, cục diện thế giới vẫn nằm trong vòng
tam giác cạnh tranh quyền lực giữa ba cường quốc Mỹ - Trung Quốc - Nga. Tuy
nhiên, với những biến chuyển mới trong cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc - Nga, nhất
là kể từ khi xảy ra đại dịch Covid-19, cuộc xung đột Nga - Ukraine, tình trạng
phân tách Mỹ - Trung Quốc ngày càng rõ nét, quan hệ Trung Quốc - Nga ngày càng
sâu sắc, cùng áp lực phân tuyến giữa một bên là Mỹ, phương Tây và bên kia là
Trung Quốc, Nga, cho chúng ta thấy cục diện thế giới đang chuyển từ cục diện
“đa cực, đa trung tâm” sang cục diện “đa cực, song tuyến” với những đặc điểm
chính, đó là:
Thứ
nhất, trong thế giới ngày nay, cả Mỹ, Trung Quốc, Nga và các cường quốc trong hệ
thống thế giới đều không thể tự giải quyết được các vấn đề toàn cầu, thậm chí
là các mâu thuẫn giữa Mỹ - Trung Quốc - Nga với nhau, đồng thời cũng không thể
áp đặt hoàn toàn đối với đời sống quan hệ quốc tế nói chung. Thay vào đó, dưới
tác động của xu hướng dân chủ hóa đời sống quốc tế cùng chuyển dịch trọng tâm
quyền lực từ Bắc xuống Nam, từ Tây sang Đông, các quốc gia tầm trung và các nước
còn lại đều gia tăng sức mạnh, vai trò và tiếng nói trong hệ thống chính trị quốc
tế.
Thứ
hai, thế giới đang phân thành hai tuyến rõ rệt giữa một bên là Mỹ, phương Tây
và bên kia là Trung Quốc, Nga. Điều đáng quan ngại là sự phân tuyển này không
chỉ nhất thời và ngắn hạn. Những rạn nứt về chính trị - ngoại giao, phân tách về
kinh tế - công nghệ, cọ xát về chiến lược - quân sự và vấn đề không hòa hợp về
hệ giá trị,... Hiện nay, những nhân tố cho thấy phân tuyến sẽ là xu hướng dài hạn.
Tuy nhiên, cục diện “song tuyến” hiện nay khác với thời chiến tranh Lạnh, không
phải là sự đối lập, tách biệt hoàn toàn, mà phía Trung Quốc, Nga vẫn không coi
Mỹ là kẻ thù, mong muốn thúc đẩy hợp tác giải quyết mâu thuẫn, bất đồng thông
qua đối thoại, cùng nhau đối phó với các thách thức an ninh phi truyền thống và
các vấn đề toàn cầu khác.
Thứ
ba, vai trò của chủ nghĩa đa phương và luật pháp quốc tế đang đứng trước nhiều
thách thức, các nước lớn thể hiện những hành vi vị kỷ, cường quyền thay vì tôn
trọng luật pháp quốc tế. Bên cạnh đó, xuất hiện những vấn đề mới nổi, như an
ninh mạng, tạo ra “vùng xám” pháp lý cho các quốc gia can thiệp vào quá trình
hoàn thiện luật pháp quốc tế. Đáng lưu ý, mâu thuẫn và cạnh tranh nước lớn đang
tạo ra “một thế giới đa tầm nhìn”, đưa ra cách lý giải khác nhau về khái niệm
“trật tự quốc tế dựa trên luật lệ” và những phiên bản của riêng họ đối với hệ
thống chính trị quốc tế.
Trong
thời gian tới, những hiện tượng như “tê giác xám” (nợ phình to) hay “thiên nga đen”
(kinh tế giảm tốc); khủng hoảng kinh tế toàn cầu; xung đột tại các “điểm nóng”;
đụng độ trực tiếp giữa các nước lớn khủng hoảng hạt nhân ở cấp độ khu vực; thiết
lập liên minh và đứt gãy liên minh giữa các nước; một số nước rút khỏi hệ thống
đa phương toàn cầu; các mối đe dọa an ninh phi truyền thống, vấn đề toàn cầu
khác sẽ còn diễn biến phức tạp, tiếp tục làm tam giác cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc
Nga thay đổi, chi phối mạnh mẽ cục diện thế giới, đặt ra bài toán hết sức khó
khăn cho các quốc gia.
3. Gợi mở một số đối sách và ứng
xử của Việt Nam
-
Gợi mở đối sách của Việt Nam:
Một
là, củng cố, làm sâu sắc hơn quan hệ đối tác toàn diện với Mỹ; đối tác chiến lược
toàn diện với Trung Quốc và Nga, thực hiện “cân bằng” trong quan hệ với ba nước
trên nguyên tắc lợi ích dân tộc là tối thượng.
Hai
là, bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia dân tộc trên cơ sở những nguyên tắc cơ bản
của luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên hợp quốc.., thông qua các cơ chế đa
phương quốc tế như Liên hợp quốc; ASEAN; APEC...
Ba
là, mềm dẻo, linh hoạt, không để “bị kẹt” giữa các nước Mỹ, Trung Quốc và Nga,
kiên trì hợp tác, không để nước lớn “mất mặt”, đồng thời tranh thủ sự ủng hộ của
các nước Mỹ, Trung Quốc và Nga dù là nhỏ nhất.
-
Gợi mở ứng xử của Việt Nam:
Thứ
nhất, trong đối ngoại, hội nhập quốc tế cần quán triệt và thực hiện tốt phương
châm xác định “đối tác, đối tượng”, “dĩ bất biến ứng vạn biến”, không để bị đẩy
vào thế phải trong cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc - Nga.
Thứ
hai, đẩy mạnh, nâng tầm ngoại giao đa phương, chủ động đề xuất các sáng kiến kết
nối khu vực, nâng cao tiềm lực an ninh - quốc phòng để bảo vệ vững chắc độc lập,
chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, lợi ích chiến lược của đất nước.
Thứ
ba, củng cố, thúc đẩy vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc an ninh khu vực
đang định hình để bảo đảm lợi ích của các quốc gia thành viên trong đó có Việt
Nam.
Xu
hướng “đa cực, song tuyến” của cục diện thế giới trong thời gian tới sẽ gây sức
ép không nhỏ đối với việc kiên trì đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa
phương hóa, đa dạng hóa và hội nhập quốc tế của
Việt
Nam. Nhưng, chính sự kiên định đó đã khiến Việt Nam trở nên có giá trị trong
tính toán chiến lược của các nước lớn và cơ sở vững chắc để triển khai trường
phái “ngoại giao cây tre: gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển” trong một thế
giới đầy biến động. Việt Nam đang có cơ hội hóa giải các thách thức mới để có
thể tạo sự chuyển biến, đưa dân tộc bước sang những trang sử mới. Điều này cần
được nhận thức đầy đủ trong quá trình xây dựng, triển khai chiến lược quốc gia
tổng thể trong thập niên tới. Chúng ta cần có lộ trình cụ thể xây dựng các
chương trình, kế hoạch, phương án tổng thể phát triển chính trị, ngoại giao,
kinh tế gắn với an ninh, quốc phòng. Trong các chương trình, kế hoạch, phương
án phải dự báo toàn diện tình hình, nhất là những tác động từ sự cạnh tranh chiến
lược giữa Mỹ - Trung Quốc - Nga đối với cục diện thế giới ở khu vực cũng như
toàn cầu ./.
----
1.
Thái Văn Long:“Cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung tại châu Á - Thái Bình Dương và
những tác động đối với khu vực". Tạp chí Thông tin Khoa học Chính trị HVKV
IV số 02 (15)-2019.
2.
Dẫn theo An ninh thủ đô: “Nga tước đi của phương Tây 3 đồng minh quan trọng chỉ
trong một năm” https:// www.anninhthudo.vn/nga-tuoc-di-cua-
phuong-tay-3-dong-minh-quan-trong- chi-trong-mot-nam-post535573.antd.Cập nhật
01/04/2023 13:45
3.
Dẫn theo tổng hợp của Khổng Hà: Khái niệm Chính sách Đối ngoại mới của Nga mang
nội dung gì?” https://cand.com.vn/ binh-luan-quoc-te/khai-niem-chinh-sach-
doi-ngoai-moi-cua-nga-mang-noi-dung-gi- -i688658/. Cập nhật 02/04/2023, 10:09
4. “Toàn
cảnh thế giới: “Mối quan hệ Nga Trung Quốc sẽ thúc đẩy sự thay đổi của thế giới
trong 50-100 năm tới”. VTV.vn Chủ nhật, ngày 26/03/2023 10:20 GMT+7
Nguồn: Thông tin Báo cáo viên số 7 - 2023
